Φ. Ντοστογιέφσκι

http://www.easybytez.com/7v5s39r1xp8n

Ο παίχτης

Πιεζόμενος από τους δανειστές του αλλά και από τον εκδότη Στελόφσκι,
ο Ντοστογιέφσκι γράφει μέσα σε λίγες εβδομάδες, τον Οκτώβριο του 1866 τον “Παίκτη”.
Το μυθιστόρημα αυτό αποτέλεσε την αφορμή της γνωριμίας του Ντοστογιέφσκι
με τη δεύτερη σύζυγό του, Άννα Γκριγκόριεβνα Σνίτκινα, η οποία στάθηκε πλάι του,
στο ρόλο του φύλακα αγγέλου, μέχρι το τέλος της ζωής του.
Ο “Παίκτης” έχει αυτοβιογραφική βάση και περιλαμβάνει
τις εμπειρίες του δημιουργού του από την εποχή του δεύτερου ταξιδιού του στο εξωτερικό,
το 1863, στις γερμανικές λουτροπόλεις Βισμπάντεν και Χόμπουργκ,
όπου ο Ντοστογιέφσκι γνώρισε τον κόσμο της ρουλέτας
και του χαρτοπαίγνιου και γοητεύθηκε για ένα διάστημα από αυτόν.
Στο πρόσωπο του βασικού ήρωα, του Αλεξέι Ιβάνοβιτς, αντανακλώνται
πολλές από τις ψυχολογικές δοκιμασίες που υπέστη τότε ο Ντοστογιέφσκι,
ενώ στο χαρακτήρα της Πωλίνας αντανακλάται ο ψυχικός κόσμος
της Πωλίνας Σουσλόβα, της τότε αγαπημένης του.
Παράλληλα, στα πρόσωπα των υπόλοιπων ηρώων του,
ο Ντοστογιέφσκι σατιρίζει με ιδιαίτερα έντονο τρόπο τα ήθη των Δυτικοευρωπαίων,
ιδίως των Γάλλων, και τον ηθικό μαρασμό της Γαλλίας
κατά την περίοδο της Δεύτερης Αυτοκρατορίας,
ενώ τονίζει την ηθική υπεροχή των, έστω και ξεπεσμένων, Ρώσων ηρώων του απέναντί τους.

******************
Σταυρόσκιν

Ο Νικόλας βσεβολόδοβιτς Σταυρόγκιν δεν κοιμήθηκε
όλη εκείνη τη νύχτα κι έμεινε καθισμένος στο ντιβάνι,
καρφώνοντας συχνά πυκνά το άτονο βλέμμα του σε κάποιο σημείο,
εκεί, κατά τη γωνιά που ήταν σιμά της το κομό.
Η λάμπα έμεινε αναμμένη όλη νύχτα.
Κατά τις εφτά η ώρα το πρωί, τον πήρε ο ύπνος
στην ίδια εκείνη θέση, κι όταν μπήκε στην κάμαρα
ο γεροϋπηρέτης του, ο Αλέξης Γεγκόροβιτς,
στις εννιάμισι, ακριβώς, κατά πως συνήθιζε,
κι έφερε ένα φλιτζάνι καφέ, ο ερχομός του
τον ξύπνησε κι ανοίγοντας τα μάτια φάνηκε
να ξαφνιάστηκε και να δυσαρεστήθηκε,
που κοιμότανε τόσο αργά.
Ήπιε γρήγορα τον καφέ του, ντύθηκε βιαστικά,
κι ύστερα έφυγε τρέχοντας απ’ το σπίτι.


*****************************
Το όνειρο ενός γελοίου

Είμαι ένας άνθρωπος γελοίος. Τώρα με λένε τρελό. Θα ήταν τίτλος τιμής αν γι’αυτούς δεν εξακολουθούσα να είμαι το ίδιο γελοίος. Αλλά δεν δυσανασχετώ πια, όλος ο κόσμος μου είναι αρκετά συμπαθής, ακόμη κι όταν με κοροϊδεύουν και θα έλεγε κανείς, πως τότε ίσα ίσα μου είναι συμπαθής. Θα γελούσα κι εγώ μαζί με αυτούς ευχαρίστως, όχι τόσο για μένα, αλλά για να τους κάνω ευχαρίστηση, αν δεν δοκίμαζα τόση θλίψη κοιτάζοντάς τους. Θλίψη να βλέπω πώς δεν γνωρίζουν την αλήθεια, αυτή την αλήθεια που γνωρίζω εγώ. Τι σκληρό είναι να την γνωρίζεις μόνος εσύ! Αλλα δεν θα καταλάβουν.. όχι, δεν πρόκειται να καταλάβουν..
Άλλοτε υπέφερα πολύ να περνώ για γελοίος δεν φαινόμουν. Ήμουνα. Υπήρξα πάντα γελοίος και ξέρω ότι αναμφίβολα είμαι από γεννησιμιού μου. Θα μουν δε θα μουν επτά μόλις χρονών όταν κατάλαβα πως ήμουνα γελοίος. Ύστερα σπούδασα στο πανεπιστήμιο –και όσο σπούδαζα τόσο περισσότερο καταλάβαινα πόσο ήμουν γελοίος. Έτσι που όλη η πανεπιστημιακή μου μόρφωση φαινόταν να μην υπάρχει παρά για να μου δείξει και να μου εξηγήσει, όσο εντρυφούσα σ’αυτήν, πως ήμουν γελοίος. Χρόνο το χρόνο, βεβαιωνόμουνα όλο και περισσότερο ότι από κάθε άποψη παρουσίαζα ένα γελοίο πρόσωπο. Όλος ο κόσμος με κορόιδευε παντού και πάντα. Αλλά κανενός δεν πέρναγε από το μυαλό ότι αν υπήρχε κάποιος στον κόσμο που ήξερε πιο καλά από όλους ότι είμαι γελοίος, αυτός ο άνθρωπος ήμουνα εγώ. Κι αγανακτούσα που κανείς δεν το φανταζόταν. Σε αυτό φταίω και εγώ, η αλαζονεία μου με εμπόδιζε πάντα να ομολογήσω το μυστικό μου. Αυτή η αλαζονεία αυξανόταν με τα χρόνια, και αν αφηνόμουν μπροστά σε οποιονδήποτε να αναγνωρίζω πως ήμουν γελοίος, πιστεύω πως το ίδιο κιόλας βράδυ θα είχα τινάξει τα μυαλά μου με μια πιστολιά. Έφηβος σαν ήμουν, πόσο είχα υποφέρει στη σκέψη ότι δεν θα μπορούσα να αντισταθώ, ότι ξαφνικά θα όφειλα να το ομολογήσω στους συντρόφους μου. Αλλά όταν ενηλικιώθηκα, αν και από χρόνο σε χρόνο είχα βεβαιωθεί ακόμη περισσότερο για την τρομερή ιδιομορφία μου, κατάφερα για τον άλφα ή βήτα λόγο να ηρεμήσω. Ακριβώς επειδή ως τότε αγνοούσα το γιατί και το πώς. Ίσως το όφειλα σε αυτή την απέραντη μελαγχολία που κυρίευσε την ψυχή μου ύστερα από κάποιο γεγονός απροσμέτρητα ανώτερό μου, δηλαδή: την πεποίθηση που είχα μόνιμα από τότε, ότι εδώ κάτω τα πάντα είναι χωρίς σημασία. Το υποψιαζόμουν αυτό από πολύ καιρό αλλά ξαφνικά βεβαιώθηκα απόλυτα. Ένιωσα απότομα ότι θα μου ήταν αδιάφορο αν ο κόσμος υπήρχε ή αν δεν υπήρχε πουθενά τίποτε. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι και να αισθάνομαι ότι κατά βάθος τίποτε δεν υπήρχε για μένα. Ως τότε νόμιζα πάντα ότι πολλά πράγματα υπήρξαν πριν από μένα. Τώρα αντιλαμβανόμουν ότι τίποτε δεν υπήρχε πριν, ή μάλλον ότι δεν υπήρχε παρά φαινομενικά. Σιγά σιγά κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ποτέ δεν υπήρξε τίποτε. Έπαψα τότε να ερεθίζομαι με τους ανθρώπους και κατέληξα να μη τους προσέχω καθόλου. Αυτή η διάθεση εκδηλωνόταν ακόμη και στις πιο ασήμαντες περιστάσεις της ζωής: μου συνέβαινε, λόγου χάρη, περπατώντας στο δρόμο, να σκοντάφτω πάνω τους. Όχι γιατί με είχαν απορροφήσει οι σκέψεις, γιατί τότε δεν θα σκεφτόμουν όσα σκέφτομαι: τα πάντα μου ήταν αδιάφορα. Να μπορούσα τουλάχιστον να βρω τη λύση των προβλημάτων! Ούτε ένα δεν είχα λύσει. Και ο Θεός ξέρει πόσες λύσεις είχα προτείνει! Αλλά, επειδή αδιαφορούσα για όλα, πήγαν και τα προβλήματα στο βρόντο. Να όμως που ξέρω την αλήθεια. Αυτή την αλήθεια την έμαθα τον περασμένο Νοέμβρη, στις τρεις Νοεμβρίου ακριβώς, και από τότε την έχω σταθερά χαραγμένη στη μνήμη μου.


*********************




Το υπόγειο

Το υπόγειο είναι από τα δημοφιλέστερα έργα του Ρώσου λογοτέχνη.
Εφηβικό ανάγνωσμα που στην πορεία πολλοί από εμάς ξαναδιαβάσαμε, ανιχνεύοντας δεύτερη ή τρίτη φορά το “πίσω κείμενο”, σφυγμομετρώντας την ωριμότητά μας. Ο ανώνυμος αντιήρωας του έργου εκπροσωπεί την πιο σκοτεινή ευφυΐα όλων μας. Το υποκείμενο στις φράσεις είναι το εγώ, ακόμη και όταν αυτό εννοείται, και αντιπροσωπεύει συνολικά την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και συμπεριφορά. Γραμμένο το 1864, το κλασικό αυτό αριστούργημα αποτελεί τη φανταστική απολογία και εξομολόγηση ενός Ρώσου υπαλλήλου των μέσων του 19ου αιώνα που αποφασίζει να λειτουργήσει αντικομφορμιστικά και να περάσει από την αδιαμαρτύρητη αποδοχή στην ανώνυμη αντίδραση, διά της καθόδου στο… υπόγειο· ένα υπόγειο-φρούριο, στο οποίο επιλέγει να παραμείνει φυλακισμένος ή μάλλον προστατευμένος από την υπερβολή της αγάπης.
Για τον Ντοστογιέφσκι, ο φόβος να αγαπάς είναι ο φόβος να είσαι ελεύθερος.



*****************
Το Χωρίο Στιεπαντσίκοβο

Ο Ντοστογιέβσκη είναι ο προφήτης που μας αποκάλυψε τις ύστατες εκείνες αλήθειες, που τις ζούμε σήμερα, βυθομέτρησε με καινούργιο τρόπο τα βάθη του ανθρώπου, εισχώρησε μέσα στο μυστήριο της ψυχής πιο βαθιά απ’ οποιονδήποτε προγενέστερο του, αλλά, πράγμα θαυμαστό, όσο κι αν πλαταίνει τη γνώση του εαυτού μας, ποτέ δε μας επιτρέπει να ξεχνάμε το ευγενικό αίσθημα της ταπεινοφροσύνης, της δαιμονικής αντίληψης της ζωής. Tο ότι γίναμε πιο συνειδητοί χάρη σ’ αυτόν, δε σημαίνει πως λυτρωθήκαμε – γίναμε ίσα ίσα πιο σκλάβοι. Mε το να ξέρει ο σύγχρονος άνθρωπος πως ο κεραυνός είναι ένα ηλεκτρικό φαινόμενο, μια τάση και μια εκκένωση ατμοσφαιρική, δε θα πει πως ο κεραυνός του κάνει λιγότερη εντύπωση από όση έκανε στους πρωτόγονους. Έτσι, και η μεγαλύτερή μας γνώση του μηχανισμού της ανθρώπινης ψυχής δε μειώνει καθόλου το σεβασμό μας για την ανθρωπότητα. O Nτοστογιέβσκη, αυτός ο αναλυτής και ανατόμος της ψυχής, που μας την αποκάλυψε ως τις ύστατες λεπτομέρειές της, μας δίνει ταυτόχρονα ένα αίσθημα του κόσμου πιο καθολικό και πιο βαθύ απ’ ό,τι μας δίνουν όλοι οι άλλοι σύγχρονοι δημιουργοί.  Kανένας ποτέ δεν είχε μια πιο βαθιά γνώση του ανθρώπου, κανένας δεν ένιωσε ποτέ πιο βαθύ σεβασμό για το ασύλληπτο που δημιουργεί, για το θείο, για το Θεό.

************************